અથ સમાધિપાદઃ ।

અથ યોગાનુશાસનમ્ ॥ 1 ॥

યોગશ્ચિત્તવૃત્તિ નિરોધઃ ॥ 2 ॥

તદા દ્રષ્ટુઃ સ્વરૂપેઽવસ્થાનમ્ ॥ 3 ॥

વૃત્તિ સારૂપ્યમિતરત્ર ॥ 4 ॥

વૃત્તયઃ પંચતય્યઃ ક્લિષ્ટાઽક્લિષ્ટાઃ ॥ 5 ॥

પ્રમાણ વિપર્યય વિકલ્પ નિદ્રા સ્મૃતયઃ ॥ 6 ॥

પ્રત્યક્ષાનુમાનાગમાઃ પ્રમાણાનિ ॥ 7 ॥

વિપર્યયો મિથ્યાજ્ઞાનમતદ્રૂપ પ્રતિષ્ઠમ્ ॥ 8 ॥

શબ્દજ્ઞાનાનુપાતી વસ્તુશૂન્યો વિકલ્પઃ ॥ 9 ॥

અભાવ પ્રત્યયાલંબના વૃત્તિર્નિદ્રા ॥ 10 ॥

અનુભૂત વિષયાસંપ્રમોષઃ સ્મૃતિઃ ॥ 11 ॥

અભ્યાસ વૈરાગ્યાભ્યાં તન્નિરોધઃ ॥ 12 ॥

તત્ર સ્થિતૌ યત્નોઽભ્યાસઃ ॥ 13 ॥

સ તુ દીર્ઘકાલ નૈરંતર્ય સત્કારાસેવિતો દૃઢભૂમિઃ ॥ 14 ॥

દૃષ્ટાનુશ્રવિક વિષય વિતૃષ્ણસ્ય વશીકારસંજ્ઞા વૈરાગ્યમ્ ॥ 15 ॥

તત્પરં પુરુષખ્યાતે-ર્ગુણવૈતૃષ્ણ્યમ્ ॥ 16 ॥

વિતર્ક વિચારાનંદાસ્મિતારૂપાનુગમાત્ સંપ્રજ્ઞાતઃ ॥ 17 ॥

વિરામપ્રત્યયાભ્યાસપૂર્વઃ સંસ્કારશેષોઽન્યઃ ॥ 18 ॥

ભવપ્રત્યયો વિદેહપ્રકૃતિલયાનામ્ ॥ 19 ॥

શ્રદ્ધા વીર્ય સ્મૃતિ સમાધિપ્રજ્ઞા પૂર્વક ઇતરેષામ્ ॥ 20 ॥

તીવ્રસંવેગાનામાસન્નઃ ॥ 21 ॥

મૃદુમધ્યાધિમાત્રત્વાત્તતોઽપિ વિશેષઃ ॥ 22 ॥

ઈશ્વરપ્રણિધાનાદ્વા ॥ 23 ॥

ક્લેશ કર્મ વિપાકાશયૈરપરામૃષ્ટઃ પુરુષવિશેષ ઈશ્વરઃ ॥ 24 ॥

તત્ર નિરતિશયં સર્વજ્ઞબીજમ્ ॥ 25 ॥

સ એષઃ પૂર્વેષામપિ ગુરુઃ કાલેનાનવચ્છેદાત્ ॥ 26 ॥

તસ્ય વાચકઃ પ્રણવઃ ॥ 27 ॥

તજ્જપસ્તદર્થભાવનમ્ ॥ 28 ॥

તતઃ પ્રત્યક્ચેતનાધિગમોઽપ્યંતરાયાભાવશ્ચ ॥ 29 ॥

વ્યાધિ સ્ત્યાન સંશય પ્રમાદાલસ્યાવિરતિ ભ્રાંતિ
દર્શનાલબ્ધભૂમિકત્વાનવસ્થિતત્વાનિ ચિત્તવિક્ષેપાસ્તેંઽતરાયાઃ ॥ 30 ॥

દુઃખ દૌર્મનસ્યાંગમેજયત્વ શ્વાસપ્રશ્વાસા વિક્ષેપસહભુવઃ ॥ 31 ॥

તત્પ્રતિષેધાર્થમેકતત્ત્વાભ્યાસઃ ॥ 32 ॥

મૈત્રી કરુણા મુદિતોપેક્ષાણાં સુખ દુઃખ પુણ્યાપુણ્ય વિષયાણામ્-ભાવનાતશ્ચિત્તપ્રસાદનમ્ ॥ 33 ॥

પ્રચ્છર્દન વિધારણાભ્યાં વા પ્રાણસ્ય ॥ 34 ॥

વિષયવતી વા પ્રવૃત્તિરુત્પન્ના મનસઃ સ્થિતિ નિબંધિની ॥ 35 ॥

વિશોકા વા જ્યોતિષ્મતી ॥ 36 ॥

વીતરાગ વિષયં વા ચિત્તમ્ ॥ 37 ॥

સ્વપ્ન નિદ્રા જ્ઞાનાલંબનં વા ॥ 38 ॥

યથાભિમતધ્યાનાદ્વા ॥ 39 ॥

પરમાણુ પરમ મહત્ત્વાંતોઽસ્ય વશીકારઃ ॥ 40 ॥

ક્ષીણવૃત્તેરભિજાતસ્યેવ મણેર્ગ્રહીતૃગ્રહણ ગ્રાહ્યેષુ તત્સ્થ તદંજનતા સમાપત્તિઃ ॥ 41 ॥

તત્ર શબ્દાર્થ જ્ઞાન વિકલ્પૈઃ સંકીર્ણા સવિતર્કા સમાપત્તિઃ ॥ 42 ॥

સ્મૃતિ પરિશુદ્ધૌ સ્વરૂપ શૂન્યેવાર્થ માત્રનિર્ભાસા નિર્વિતર્કા ॥ 43 ॥

એતયૈવ સવિચારા નિર્વિચારા ચ સૂક્ષ્મવિષયા વ્યાખ્યાતા ॥ 44 ॥

સૂક્ષ્મ વિષયત્વં ચાલિંગપર્યવસાનમ્ ॥ 45 ॥

તા એવ સબીજઃ સમાધિઃ ॥ 46 ॥

નિર્વિચાર વૈશારાદ્યેઽધ્યાત્મપ્રસાદઃ ॥ 47 ॥

ઋતંભરા તત્ર પ્રજ્ઞા ॥ 48 ॥

શ્રુતાનુમાન પ્રજ્ઞાભ્યામન્યવિષયા વિશેષાર્થત્વાત્ ॥ 49 ॥

તજ્જઃ સંસ્કારોઽન્યસંસ્કાર પ્રતિબંધી ॥ 50 ॥

તસ્યાપિ નિરોધે સર્વનિરોધાન્નિર્બીજસ્સમાધિઃ ॥ 51 ॥

ઇતિ પાતંજલયોગદર્શને સમાધિપાદો નામ પ્રથમઃ પાદઃ ।