શ્રીપાતંજલયોગદર્શનમ્ ।

અથ વિભૂતિપાદઃ ।

દેશબંધશ્ચિત્તસ્ય ધારણા ॥1॥

તત્ર પ્રત્યયૈકતાનતા ધ્યાનમ્ ॥2॥

તદેવાર્થમાત્રનિર્ભાસં સ્વરૂપશૂન્યમિવ સમાધિઃ ॥3॥

ત્રયમેકત્ર સંયમઃ ॥4॥

તજ્જયાત્ પ્રજ્ઞાલોકઃ ॥5॥

તસ્ય ભૂમિષુ વિનિયોગઃ ॥6॥

ત્રયમંતરંગં પૂર્વેભ્યઃ ॥7॥

તદપિ બહિરંગં નિર્બીજસ્ય ॥8॥

વ્યુત્થાનનિરોધસંસ્કારયોરભિભવપ્રાદુર્ભાવૌ નિરોધક્ષણચિત્તાન્વયો નિરોધપરિણામઃ ॥9॥

તસ્ય પ્રશાંતવાહિતા સંસ્કારાત્ ॥10॥

સર્વાર્થતૈકાગ્રાતયોઃ ક્ષયોદયૌ ચિત્તસ્ય સમાધિપરિણામઃ ॥11॥

તતઃ પુનઃ શાંતોદિતૌ તુલ્યપ્રત્યયૌ ચિત્તસ્યૈકાગ્રતા પરિણામઃ ॥12॥

એતેન ભૂતેંદ્રિયેષુ ધર્મલક્ષણાવસ્થાપરિણામા વ્યાખ્યાતાઃ ॥13॥

શાંતોદિતાવ્યપદેશ્યધર્માનુપાતી ધર્મી ॥14॥

ક્રમાન્યત્વં પરિણામાન્યત્વે હેતુઃ ॥15॥

પરિણામત્રયસંયમાદતીતાનાગતજ્ઞાનમ્ ॥16॥

શબ્દાર્થપ્રત્યયાનામિતરેતરાધ્યાસાત્ સંકરસ્તત્પ્રવિભાગસંયમાત્ સર્વભૂતરુતજ્ઞાનમ્ ॥17॥

સંસ્કારસાક્ષાત્કરણાત્ પૂર્વજાતિજ્ઞાનમ્ ॥18॥

પ્રત્યયસ્ય પરચિત્તજ્ઞાનમ્ ॥19॥

ન ચ તત્ સાલંબનં તસ્યાવિષયીભૂતત્વાત્ ॥20॥

કાયરૂપસંયમાત્ તદ્ગ્રાહ્યશક્તિસ્તંભે ચક્ષુઃ પ્રકાશાસંપ્રયોગેઽંતર્ધાનમ્ ॥21॥

સોપક્રમં નિરુપક્રમં ચ કર્મ તત્સંયમાદપરાંતજ્ઞાનમરિષ્ટેભ્યો વા ॥22॥

મૈત્ર્યાદિષુ બલાનિ ॥23॥

બલેષુ હસ્તિબલાદીની ॥24॥

પ્રવૃત્ત્યાલોકન્યાસાત્ સૂક્ષ્મવ્યવહિતવિપ્રકૃષ્ટજ્ઞાનમ્ ॥25॥

ભુવનજ્ઞાનં સૂર્યે સંયમાત્ ॥26॥

ચંદ્રે તારાવ્યૂહજ્ઞાનમ્ ॥27॥

ધ્રુવે તદ્ગતિજ્ઞાનમ્ ॥28॥

નાભિચક્રે કાયવ્યૂહજ્ઞાનમ્ ॥29॥

કંઠકૂપે ક્ષુત્પિપાસાનિવૃત્તિઃ ॥30॥

કૂર્મનાડ્યાં સ્થૈર્યમ્ ॥31॥

મૂર્ધજ્યોતિષિ સિદ્ધદર્શનમ્ ॥32॥

પ્રાતિભાદ્વા સર્વમ્ ॥33॥

હૃદયે ચિત્તસંવિત્ ॥34॥

સત્ત્વપુરુષયોરત્યંતાસંકીર્ણયોઃ પ્રત્યયાવિશેષો ભોગઃ પરાર્થત્વાત્ સ્વાર્થસંયમાત્ પુરુષજ્ઞાનમ્ ॥35॥

તતઃ પ્રાતિભશ્રાવણવેદનાદર્શાસ્વાદવાર્તા જાયંતે ॥36॥

તે સમાધાવુપસર્ગાવ્યુત્થાને સિદ્ધયઃ ॥37॥

બંધકારણશૈથિલ્યાત્ પ્રચારસંવેદનાચ્ચ ચિત્તસ્ય પરશરીરાવેશઃ ॥38॥

ઉદાનજયાજ્જલપંકકંટકાદિષ્વસંગ ઉત્ક્રાંતિશ્ચ ॥39॥

સમાનજયાજ્જ્વલનમ્ ॥40॥

શ્રોત્રાકાશયોઃ સંબંધસંયમાત્ દિવ્યં શ્રોત્રમ્ ॥41॥

કાયાકાશયોઃ સંબંધસંયમાત્ લઘુતૂલસમાપત્તેશ્ચ આકાશગમનમ્ ॥42॥

બહિરકલ્પિતા વૃત્તિર્મહાવિદેહા તતઃ પ્રકાશાવરણક્ષયઃ ॥43॥

સ્થૂલસ્વરૂપસૂક્ષ્માન્વયાર્થવત્ત્વસંયમાત્ ભૂતજયઃ ॥44॥

તતોઽણિમાદિપ્રાદુર્ભાવઃ કાયસંપત્ તદ્ધર્માનભિઘાતશ્ચ ॥45॥

રૂપલાવણ્યબલવજ્રસંહનનત્વાનિ કાયસંપત્ ॥46॥

ગ્રહણસ્વરૂપાસ્મિતાન્વયાર્થવત્ત્વસંયમાદિંદ્રિયજયઃ ॥47॥

તતો મનોજવિત્વં વિકરણભાવઃ પ્રધાનજયશ્ચ ॥48॥

સત્ત્વપુરુષાન્યતાખ્યાતિમાત્રસ્ય સર્વભાવાધિષ્ઠાતૃત્વં સર્વજ્ઞાતૃત્વંચ ॥49॥

તદ્વૈરાગ્યાદપિ દોષબીજક્ષયે કૈવલ્યમ્ ॥50॥

સ્થાન્યુપનિમંત્રણે સંગસ્મયાકરણં પુનરનિષ્ટપ્રસંગાત્ ॥51॥

ક્ષણતત્ક્રમયોઃ સંયમાદ્વિવેકજં જ્ઞાનમ્ ॥52॥

જાતિલક્ષણદેશૈરન્યતાનવચ્છેદાત્ તુલ્યયોસ્તતઃ પ્રતિપત્તિઃ ॥53॥

તારકં સર્વવિષયં સર્વથાવિષયમક્રમં ચેતિ વિવેકજં જ્ઞાનમ્ ॥54॥

સત્ત્વપુરુષયોઃ શુદ્ધિસામ્યે કૈવલ્યમ્ ॥55॥

ઇતિ શ્રીપાતંજલયોગદર્શને વિભૂતિપાદો નામ તૃતીયઃ પાદઃ ।