Collection of Spiritual and Devotional Literature in Various Indian Languages
View this in:
| | English | | Devanagari | | Telugu | | Tamil | | Kannada | | Malayalam | | Gujarati | | Oriya | | Bengali | |
This stotram is in శుద్ధ తెలుగు. View this in సరళ తెలుగు, with simplified anuswaras for easy reading.
భర్తృహరేః శతక త్రిశతి - వైరాగ్య శతకమ్
చూడోత్తంసితచన్ద్రచారుకలికాచఞ్చచ్ఛిఖాభాస్వరో
లీలాదగ్ధవిలోలకామశలభః శ్రేయోదశాగ్రే స్ఫురన్ |
అన్తఃస్ఫూర్జద్^^అపారమోహతిమిరప్రాగ్భారం ఉచ్చాటయన్
శ్వేతఃసద్మని యోగినాం విజయతే జ్ఞానప్రదీపో హరః ‖ 31 ‖
భ్రాన్తం దేశం అనేకదుర్గవిషమం ప్రాప్తం న కిఞ్చిత్ఫలం
త్యక్త్వా జాతికులాభిమానం ఉచితం సేవా కృతా నిష్ఫలా |
భుక్తం మానవివర్జితం పరగృహేష్వాశఙ్కయా కాకవత్
తృష్ణే జృమ్భసి పాపకర్మపిశునే నాద్యాపి సన్తుష్యసి ‖ 32 ‖
ఉత్ఖాతం నిధిశఙ్కయా క్షితితలం ధ్మాతా గిరేర్ధాతవో
నిస్తీర్ణః సరితాం పతిర్నృపతయో యత్నేన సన్తోషితాః |
మన్త్రారాధనతత్పరేణ మనసా నీతాః శ్మశానే నిశాః
ప్రాప్తః కాణవరాటకోఽపి న మయా తృష్ణే సకామా భవ ‖ 33 ‖
ఖలాలాపాః సౌఢాః కథం అపి తద్^^ఆరాధనపరైర్నిగృహ్యాన్తర్
బాష్పం హసితం అపి శూన్యేన మనసా |
కృతో విత్తస్తమ్భప్రతిహతధియాం అఞ్జలిరపి
త్వం ఆశే మోఘాశే కిమ అపరం అతో నర్తయసి మాం ‖ 34 ‖
అమీషాం ప్రాణానాం తులితవిసినీపత్రపయసాం
కృతే కిం నాస్మాభిర్విగలితవివేకైర్వ్యవసితం |
యద్^^ఆఢ్యానాం అగ్రే ద్రవిణమదనిఃసంజ్ఞమనసాం
కృతం మావవ్రీడైర్నిజగుణకథాపాతకం అపి ‖ 35 ‖
క్షాన్తం న క్షమయా గృహోచితసుఖం త్యక్తం న సన్తోషతః
సోఢో దుఃసహశీతతాపపవనక్లేశో న తప్తం తపః |
ధ్యాతం విత్తం అహర్నిశం నిత్యమితప్రాణైర్న శమ్భోః పదం
తత్తత్కర్మ కృతం యదేవ మునిభిస్తైస్తైః ఫలైర్వఞ్చితాః ‖ 36 ‖
భోగా న భుక్తా వయం ఏవ భుక్తాస్
తపో న తప్తం వయం ఏవ తప్తాః |
కాలో న యాతో వయం ఏవ యాతాస్తృష్ణా
న జీర్ణా వయం ఏవ జీర్ణాః ‖ 37 ‖
బలిభిర్ముఖం ఆక్రాన్తం పలితేనాఙ్కితం శిరః |
గాత్రాణి శిథిలాయన్తే తృష్ణైకా తరుణాయతే ‖ 38 ‖
వివేకవ్యాకోశే విదధతి సమే శామ్యతి తృషా
పరిష్వఙ్గే తుఙ్గే ప్రసరతితరాం సా పరిణతా |
జరాజీర్ణైశ్వర్యగ్రసనగహనాక్షేపకృపణస్తృషాపాత్రం
యస్యాం భవతి మరుతాం అప్యధిపతిః ‖ 381 ‖
నివృత్తా భోగేచ్ఛా పురుషబహుమానోఽపి గలితః
సమానాః స్వర్యాతాః సపది సుహృదో జీవితసమాః |
శనైర్యష్ట్యుత్థానం ఘనతిమిరరుద్ధే చ నయనే
అహో మూఢః కాయస్తదపి మరణాపాయచకితః ‖ 39 ‖
ఆశా నామ నదీ మనోరథజలా తృష్ణాతరఙ్గాకులా
రాగగ్రాహవతీ వితర్కవిహగా ధైర్యద్రుమధ్వంసినీ |
మోహావర్తసుదుస్తరాతిగహనా ప్రోత్తుఙ్గచిన్తాతటీ
తస్యాః పరగతా విశుద్ధం అలసో నన్దన్తి యోగీశ్వరాః ‖ 310 ‖
న సంసారోత్పన్నం చరితం అనుపశ్యామి కుశలం
విపాకః పుణ్యానాం జనయతి భయం మే విమృశతః |
మహద్భిః పుణ్యౌఘైశ్చిరపరిగృహీతాశ్చ విషయా
మహాన్తో జాయన్తే వ్యసనం ఇవ దాతుం విషయిణాం ‖ 311 ‖
అవశ్యం యాతారశ్చిరతరం ఉషిత్వాపి విషయా
వియోగే కో భేదస్త్యజతి న జనో యత్స్వయం అమూన్ |
వ్రజన్తః స్వాతన్త్ర్యాదతులపరితాపాయ మనసః
స్వయం త్యక్తా హ్యేతే శమసుఖం అనన్తం విదధతి ‖ 312 ‖
బ్రహ్మజ్ఞానవివేకనిర్మలధియః కుర్వన్త్యహో దుష్కరం
యన్ముఞ్చన్త్యుపభోగభాఞ్జ్యపి ధనాన్యేకాన్తతో నిఃస్పృహాః |
సమ్ప్రాతాన్న పురా న సమ్ప్రతి న చ ప్రాప్తౌ దృఢప్రత్యయాన్
వాఞ్ఛామాత్రపరిగ్రహానపి పరం త్యక్తుం న శక్తా వయం ‖ 313 ‖
ధన్యానాం గిరికన్దరేషు వసతాం జ్యోతిః పరం ధ్యాయతామానన్దాశ్రు
జలం పిబన్తి శకునా నిఃశఙ్కం అఙ్కేశయాః |
అస్మాకం తు మనోరథోపరచితప్రాసాదవాపీతటక్రీడా
కాననకేలికౌతుకజుషాం ఆయుః పరం క్షీయతే ‖ 314 ‖
భిక్షాశతం తదపి నీరసం ఏకబారం
శయ్యా చ భూః పరిజనో నిజదేహమాత్రం |
వస్త్రం విశీర్ణశతఖణ్డమయీ చ కన్థా
హా హా తథాపి విషయా న పరిత్యజన్తి ‖ 315 ‖
స్తనౌ మాంసగ్రన్థీ కనకకలశావిత్యుపమితీ
ముఖం శ్లేష్మాగారం తదపి చ శశాఙ్కేన తులితం |
స్రవన్మూత్రక్లిన్నం కరివరశిరస్పర్ధి జఘనం
ముహుర్నిన్ద్యం రూపం కవిజనవిశేషైర్గురుకృతం ‖ 316 ‖
ఏకో రాగిషు రాజతే ప్రియతమాదేహార్ధహారీ హరో
నీరాగేషు జనో విముక్తలలనాసఙ్గో న యస్మాత్పరః |
దుర్వారస్మరబాణపన్నగవిషవ్యాబిద్ధముగ్ధో జనః
శేషః కామవిడమ్బితాన్న విషయాన్భోక్తుం న మోక్తుం క్షమః ‖ 317 ‖
అజానన్దాహాత్మ్యం పతతు శలభస్తీవ్రదహనే
స మీనోఽప్యజ్ఞానాద్బడిశయుతం అశ్నాతు పిశితం |
విజానన్తోఽప్యేతే వయం ఇహ వియజ్జాలజటిలాన్
న ముఞ్చామః కానాం అహహ గహనో మోహమహిమా ‖ 318 ‖
తృషా శుష్యత్యాస్యే పిబతి సలిలం శీతమధురం
క్షుధార్తః శాల్యన్నం కవలయతి మాంసాదికలితం |
ప్రదీప్తే కామాగ్నౌ సుదృఢతరం ఆలిఙ్గతి వధూం
ప్రతీకారం వ్యాధః సుఖం ఇతి విపర్యస్యతి జనః ‖ 319 ‖
తుఙ్గం వేశ్మ సుతాః సతాం అభిమతాః సఙ్ఖ్యాతిగాః సమ్పదః
కల్యాణీ దయితా వయశ్చ నవం ఇత్యజ్ఞానమూఢో జనః |
మత్వా విశ్వం అనశ్వరం నివిశతే సంసారకారాగృహే
సన్దృశ్య క్షణభఙ్గురం తదఖిలం ధన్యస్తు సన్న్యస్యతి ‖ 320 ‖
దీనా దీనముఖైః సదైవ శిశుకైరాకృష్టజీర్ణామ్బరా
క్రోశద్భిః క్షుధితైర్నిరన్నవిధురా దృశ్యా న చేద్గేహినీ |
యాచ్ఞాభఙ్గభయేన గద్గదగలత్రుట్యద్విలీనాక్షరం
కో దేహీతి వదేత్స్వదగ్ధజఠరస్యార్థే మనస్వీ పుమాన్ ‖ 321 ‖
అభిమతమహామానగ్రన్థిప్రభేదపటీయసీ
గురుతరగుణగ్రామాభోజస్ఫుటోజ్జ్వలచన్ద్రికా |
విపులవిలల్లజ్జావల్లీవితానకుఠారికా
జఠరపిఠరీ దుస్పురేయం కరోతి విడమ్బనం ‖ 322 ‖
పుణ్యే గ్రామే వనే వా మహతి సితపటచ్ఛన్నపాలీ కపాలిం
హ్యాదాయ న్యాయగర్భద్విజహుతహుతభుగ్ధూమధూమ్రోపకణ్ఠే |
ద్వారం ద్వారం ప్రవిష్టో వరం ఉదరదరీపూరణాయ క్షుధార్తో
మానీ ప్రాణైః సనాథో న పునరనుదినం తుల్యకుల్యేసు దీనః ‖ 323 ‖
గఙ్గాతరఙ్గకణశీకరశీతలాని
విద్యాధరాధ్యుషితచారుశిలాతలాని |
స్థానాని కిం హిమవతః ప్రలయం గతాని
యత్సావమానపరపిణ్డరతా మనుష్యాః ‖ 324 ‖
కిం కన్దాః కన్దరేభ్యః ప్రలయం ఉపగతా నిర్ఝరా వా గిరిభ్యః
ప్రధ్వస్తా వా తరుభ్యః సరసగలభృతో వల్కలిన్యశ్చ శాఖాః |
వీక్ష్యన్తే యన్ముఖాని ప్రసభం అపగతప్రశ్రయాణాం ఖలానాం
దుఃఖాప్తస్వల్పవిత్తస్మయపవనవశానర్తితభ్రూలతాని ‖ 325 ‖
పుణ్యైర్మూలఫలైస్తథా ప్రణయినీం వృత్తిం కురుష్వాధునా
భూశయ్యాం నవపల్లవైరకృపణైరుత్తిష్ఠ యావో వనం |
క్షుద్రాణాం అవివేకమూఢమనసాం యత్రేశ్వరాణాం సదా
విత్తవ్యాధివికారవిహ్వలగిరాం నామాపి న శ్రూయతే ‖ 326 ‖
ఫలం స్వేచ్ఛాలభ్యం ప్రతివనం అఖేదం క్షితిరుహాం
పయః స్థానే స్థానే శిశిరమధురం పుణ్యసరితాం |
మృదుస్పర్శా శయ్యా సులలితలతాపల్లవమయీ
సహన్తే సన్తాపం తదపి ధనినాం ద్వారి కృపణాః ‖ 327 ‖
యే వర్తన్తే ధనపతిపురః ప్రార్థనాదుఃఖభాజో
యే చాల్పత్వం దధతి విషయాక్షేపపర్యాప్తబుద్ధేః |
తేషాం అన్తఃస్ఫురితహసితం వాసరాణి స్మరేయం
ధ్యానచ్ఛేదే శిఖరికుహరగ్రావశయ్యానిషణ్ణః ‖ 328 ‖
యే సన్తోషనిరన్తరప్రముదితస్తేషాం న భిన్నా ముదో
యే త్వన్యే ధనలుబ్ధసఙ్కలధియస్తేసాం న తృష్ణాహతా |
ఇత్థం కస్య కృతే కుతః స విధినా కీదృక్పదం సమ్పదాం
స్వాత్మన్యేవ సమాప్తహేమమహిమా మేరుర్న మే రోచతే ‖ 329 ‖
భిక్షాహారం అదైన్యం అప్రతిసుఖం భీతిచ్ఛిదం సర్వతో
దుర్మాత్సర్యమదాభిమానమథనం దుఃఖౌఘవిధ్వంసనం |
సర్వత్రాన్వహం అప్రయత్నసులభం సాధుప్రియం పావనం
శమ్భోః సత్రం అవాయం అక్షయనిధిం శంసన్తి యోగీశ్వరాః ‖ 330 ‖
భోగే రోగమయం కులే చ్యుతిభయం విత్తే నృపాలాద్భయం
మానే ధైన్యభయం బలే రిపుభయం రూపే జరాయ భయం |
శాస్త్రే వాదిభయం గుణే ఖలభయం కాయే కృతాన్తాద్భయం
సర్వం వస్తు భయాన్వితం భువి న్\'ఎ9ణాం వైరాగ్యం ఏవాభయం ‖ 331 ‖
ఆక్రాన్తం మరణేన జన్మ జరసా చాత్యుజ్జ్వలం యౌవనం
సన్తోషో ధనలిప్సయా శమముఖం ప్రౌఢాఙ్గనావిభ్రమైః |
లోకైర్మత్సరిభిర్గుణా వనభువో వ్యాలైర్నృపా దుర్జనైర్
అస్థైర్యేణ విభూతయోఽప్యపహతా గ్రస్తం న కిం కేన వా ‖ 332 ‖
ఆధివ్యాధిశతైర్జనస్య వివిధైరారోగ్యం ఉన్మూల్యతే
లక్ష్మీర్యత్ర పతన్తి తత్ర వివృతద్వారా ఇవ వ్యాపదః |
జాతం జాతం అవశ్యం ఆశు వివశం మృత్యుః కరోత్యాత్మసాత్
తత్కిం తేన నిరఙ్కుశేన విధినా యన్నిర్మితం సుస్థిరం ‖ 333 ‖
భోగాస్తుఙ్గతరఙ్గభఙ్గతరలాః ప్రాణాః క్షణధ్వంసినః
స్తోకాన్యేవ దినాని యౌవనసుఖం స్ఫూర్తిః ప్రియాసు స్థితా |
తత్సంసారం అసారం ఏవ నిఖిలం బుద్ధ్వా బుధా బోధకా
లోకానుగ్రహపేశలేన మనసా యత్నః సమాధీయతాం ‖ 334 ‖
భోగా మేఘవితానమధ్యవిలసత్సౌదామినీచఞ్చలా
ఆయుర్వాయువిఘట్టితాబ్జపటలీలీనామ్బువద్భఙ్గురం |
లీలా యౌవనలాలసాస్తనుభృతాం ఇత్యాకలయ్య ద్రుతం
యోగే ధైర్యసమాధిసిద్ధిసులభే బుద్ధిం విదధ్వం బుధాః ‖ 335 ‖
ఆయుః కల్లోలలోలం కతిపయదివసస్థాయినీ యౌవనశ్రీర్
అర్థాః సఙ్కల్పకల్పా ఘనసమయతడిద్విభ్రమా భోగపూగాః |
కణ్ఠాశ్లేషోపగూఢ తదపి చ న చిరం యత్ప్రియాభః ప్రణీతం
బ్రహ్మణ్యాసక్తచిత్తా భవత భవమయామ్భోధిపారం తరీతుం ‖ 336 ‖
కృచ్ఛ్రేణామేధ్యమధ్యే నియమితతనుభిః స్థీయతే గర్భవాసే
కాన్తావిశ్లేషదుఃఖవ్యతికరవిషమో యౌవనే చోపభోగః |
వామాక్షీణాం అవజ్ఞావిహసితవసతిర్వృద్ధభావోఽన్యసాధుః
సంసారే రే మనుష్యా వదత యది సుఖం స్వల్పం అప్యస్తి కిఞ్చిథ్ ‖ 337 ‖
వ్యాఘ్రీవ తిష్ఠతి జరా పరితర్జయన్తీ
రోగాశ్చ శత్రవ ఇవ ప్రహరన్తి దేహం |
ఆయుః పరిస్రవన్తి భిన్నఘటాదివామ్భో
లోకస్తథాప్యహితం ఆచరతీతి చిత్రం ‖ 338 ‖
భోగా భఙ్గురవృత్తయో బహువిధాస్తైరేవ చాయం భవస్తత్
కస్యేహ కృతే పరిభ్రమత రే లోకాః కృతం చేష్టతైః |
ఆశాపాశశతాపశాన్తివిశదం చేతఃసమాధీయతాం
కామోత్పత్తివశాత్స్వధామని యది శ్రద్దేయం అస్మద్వచః ‖ 339 ‖
సఖే ధన్యాః కేచిత్త్రుటితభవబన్ధవ్యతికరా
వనాన్తే చిత్తాన్తర్విషం అవిషయాశీత్విషగతాః |
శరచ్చన్ద్రజ్యోత్స్నాధవలగగనాభోగసుభగాం
నయన్తే యే రాత్రిం సుకృతచయచిన్తైకశరణాః ‖ 3391 ‖
బ్రహ్మేన్ద్రాదిమరుద్గణాంస్తృణకణాన్యత్ర స్థితో మన్యతే
యత్స్వాదాద్విరసా భవన్తి విభవాస్త్రైలోక్యరాజ్యాదయః |
భోగః కోఽపి స ఏవ ఏక పరమో నిత్యోదితో జృమ్భతే
భోః సాధో క్షణభఙ్గురే తదితరే భోగే రతిం మా కృథాః ‖ 340 ‖
సా రమ్యా నగరీ మహాన్స నృపతిః సామన్తచక్రం చ తత్
పార్శ్వే తస్య చ సా విదగ్ధపరిషత్తాశ్చన్ద్రబిమ్బాననాః |
ఉద్వృత్తః స రాజపుత్రనివహస్తే వన్దినస్తాః కథాః
సర్వం యస్య వశాదగాత్స్మృతిపథం కాలాయ తస్మై నమః ‖ 341 ‖
యత్రానేకః క్వచిదపి గృహే తత్ర తిష్ఠత్యథైకో
యత్రాప్యేకస్తదను బహవస్తత్ర నైకోఽపి చాన్తే |
ఇత్థం నయౌ రజనిదివసౌ లోలయన్ద్వావివాక్షౌ
కాలః కల్యో భువనఫలకే క్రడతి ప్రాణిశారైః ‖ 342 ‖
ఆదిత్యస్య గతాగతైరహరహః సఙ్క్షీయతే జీవితం
వ్యాపారైర్బహుకార్యభారగురుభిః కాలోఽపి న జ్ఞాయతే |
దృష్ట్వా జన్మజరావిపత్తిమరణం త్రాసశ్చ నోత్పద్యతే
పీత్వా మోహమయీం ప్రమాదమదిరాం ఉన్మత్తభూతం జగథ్ ‖ 343 ‖
రాత్రిః సైవ పునః స ఏవ దివసో మత్వా ముధా జన్తవో
ధావన్త్యుద్యమినస్తథైవ నిభృతప్రారబ్ధతత్తత్క్రియాః |
వ్యాపారైః పునర్^^ఉక్తభూతవిషయైరిత్థం విధేనామునా
సంసారేణ కదర్థితా వయం అహో మోహాన్న లజ్జామహే ‖ 344 ‖
న ధ్యానం పదం ఈశ్వరస్య విధివత్సంసారవిచ్ఛిత్తయే
స్వర్గద్వారకపాటపాటనపటుర్ధర్మోఽపి నోపార్జితః |
నారీపీనపయోధరోరుయుగలం స్వప్నేఽపి నాలిఙ్గితం
మాతుః కేవలం ఏవ యౌవనవనచ్ఛేదే కుఠారా వయం ‖ 345 ‖
నాభ్యస్తా ప్రతివాదివృన్దదమనీ విద్యా వినీతోచితా
ఖడ్గాగ్రైః కరికుమ్భపీఠదలనైర్నాకం న నీతం యశః |
కాన్తాకోఉమ్^^అలపల్లవాధరరసః పీతో న చన్ద్రోదయే
తారుణ్యం గతం ఏవ నిష్ఫలం అహో శూన్యాలయే దీపవథ్ ‖ 346 ‖
విద్యా నాధిగతా కలఙ్కరహితా విత్తం చ నోపార్జితం
శుశ్రూషాపి సమాహితేన మనసా పిత్రోర్న సమ్పాదితా |
ఆలోలాయతలోచనాః ప్రియతమాః స్వప్నేఽపి నాలిఙ్గితాః
కాలోఽయం పరపిణ్డలోలుపతయా కాకైరివ ప్రేర్యతే ‖ 347 ‖
వయం యేభ్యో జాతాశ్చిరపరిగతా ఏవ ఖలు తే
సమం యైః సంవృద్ధాః స్మృతివిషయతాం తేఽపి గమితాః |
ఇదానీం ఏతే స్మః ప్రతిదివసం ఆసన్నపతనా
గతాస్తుల్యావస్థాం సికతిలనదీతీరతరుభిః ‖ 348 ‖
ఆయుర్వర్షశతం న్\'ఎ9ణాం పరిమితం రాత్రౌ తద్^^అర్ధం గతం
తస్యార్ధస్య పరస్య చార్ధం అపరం బాలత్వవృద్ధత్వయోః |
శేషం వ్యాధివియోగదుఃఖసహితం సేవాదిభిర్నీయతే
జీవే వారితరఙ్గచఞ్చలతరే సౌఖ్యం కుతః ప్రాణినాం ‖ 349 ‖
క్షణం బాలో భూత్వా క్షణం పై యువా కామరసికః
క్షణం విత్తైర్హీనః క్షణం అపి చ సమ్పూర్ణవిభవః |
జరాజీర్ణైరఙ్గైర్నట ఇవ బలీమణ్డితతనూర్
నరః సంసారాన్తే విశతి యమధానీయవనికాం ‖ 350 ‖
త్వం రాజా వయం అప్యుపాసితగురుప్రజ్ఞాభిమానోన్నతాః
ఖ్యాతస్త్వం విభవైర్యశాంసి కవయో దిక్షు ప్రతన్వన్తి నః |
ఇత్థం మానధనాతిదూరం ఉభయోరప్యావయోరన్తరం
యద్యస్మాసు పరాఙ్ముఖోఽసి వయం అప్యేకాన్తతో నిఃస్పృహా ‖ 351 ‖
అర్థానాం ఈశిషే త్వం వయం అపి చ గిరాం ఈశ్మహే యావదర్థం
శూరస్త్వం వాదిదర్పవ్యుపశమనవిధావక్షయం పాటవం నః |
సేవన్తే త్వాం ధనాఢ్యా మతిమలహతయేమాం అపి శ్రోతుకామామయ్య్
అప్యాస్థా న తే చేత్త్వయి మమ నితరాం ఏవ రాజన్ననాస్థా ‖ 352 ‖
వయం ఇహ పరితుష్టా వల్కలైస్త్వం దుకూలైః
సమ ఇహ పరితోషో నిర్విశేషో విశేషః |
స తు భవతు దరిద్రో యస్య తృష్ణా విశాలా
మనసి చ పరితుష్టే కోఽర్థవాన్కో దరిద్రః ‖ 353 ‖
ఫలం అలం అశనాయ స్వాదు పానాయ తోయం
క్షితిరపి శయనార్థం వాససే వల్కలం చ |
నవఘనమధుపానభ్రాన్తసర్వేన్ద్రియాణామవినయమ్
అనుమన్తుం నోత్సహే దుర్జనానాం ‖ 354 ‖
అశ్నీమహి వయం భిక్షాం ఆశావాసో వసీమహి |
శయీమహి మహీపృష్ఠే కుర్వీమహి కిం ఈశ్వరైః ‖ 355 ‖
న నటా నా విటా న గాయకా న చ సభ్యేతరవాదచుఞ్చవః |
నృపం ఈక్షితుం అత్ర కే వయం స్తనభారానమితా న యోషితః ‖ 356 ‖
విపులహృదయైరీశైరేతజ్జగజ్జనితం పురా
విధృతం అపరైర్దత్తం చాన్యైర్విజిత్య తృణం యథా |
ఇహ హి భువనాన్యన్యైర్ధీరాశ్చతుర్దశ భుఞ్జతే
కతిపయపురస్వామ్యే పుంసాం క ఏష మదజ్వరః ‖ 357 ‖
అభుక్తాయాం యస్యాం క్షణం అపి న యాతం నృపశతైర్
ధువస్తస్యా లాభే క ఇవ బహుమానః క్షితిభృతాం |
తద్^^అంశస్యాప్యంశే తద్^^అవయలేశేఽపి పతయో
విషాదే కర్తవ్యే విదధతి జడాః ప్రత్యుత ముదం ‖ 358 ‖
మృత్పిణ్డో జలరేఖయా బలయతిః సర్వోఽప్యయం నన్వణుః
స్వాంశీకృత్య స ఏవ సఙ్గరశతై రాజ్ఞాం గణా భుఞ్జతే |
యే దద్యుర్దదతోఽథవా కిం అపరం క్షుద్రా దరిద్రం భృశం
ధిగ్ధిక్తాన్పురుషాధమాన్ధనకణాన్వాఞ్ఛన్తి తేభ్యోఽపి యే ‖ 359 ‖
స జాతః కోఽప్యాసీన్మదనరిపుణా మూర్ధ్ని ధవలం
కపాలం యస్యోచ్చైర్వినిహితం అలఙ్కారవిధయే |
నృభిః ప్రాణత్రాణప్రవణమతిభిః కైశ్చిదధునా
నమద్భిః కః పుంసాం అయం అతులదర్పజ్వరభరః ‖ 360 ‖
పరేషాం చేతాంసి ప్రతిదివసం ఆరాధ్య బహుధా
ప్రసాదం కిం నేతుం విశసి హృదయ క్లేశకలితం |
ప్రసన్నే త్వయ్యన్తఃసవయముదితచిన్తామణిగణో
వివిక్తః సఙ్కల్పః కిం అభిలషితం పుష్యతి న తే ‖ 361 ‖
సత్యాం ఏవ త్రిలోకీసరితి హరశిరశ్చుమ్బినీవచ్ఛటాయాం
సద్వృత్తిం కల్పయన్త్యాం బటవిటపభవైర్వల్కలైః సత్ఫలైశ్చ |
కోఽయం విద్వాన్విపత్తిజ్వరజనితరుజాతీవదుఃఖాసికానాం
వక్త్రం వీక్షేత దుఃస్థే యది హి న విభృయాత్స్వే కుటుమ్బేఽనుకమ్పాం ‖ 3611 ‖
పరిభ్రమసి కిం ముధా క్వచన చిత్త విశ్రామ్యతాం
స్వయం భవతి యద్యథా భవతి తత్తథా నాన్యథా |
అతీతం అననుస్మరన్నపి చ భావ్యసఙ్కల్పయన్నతర్కిత
సమాగమానుభవామి భోగనాహం ‖ 362 ‖
ఏతస్మాద్విరమేన్ద్రియార్థగహనాదాయాసకాదాశ్రయశ్రేయో
మార్గం అశేషదుఃఖశమనవ్యాపారదక్షం క్షణాత్ |
స్వాత్మీభావం ఉపైహి సన్త్యజ నిజాం కల్లోలలోలం గతిం
మా భూయో భజ భఙ్గురాం భవరతిం చేతః ప్రసీదాధునా ‖ 363 ‖
మోహం మార్జయ తాం ఉపార్జయ రతిం చన్ద్రార్ధచూడామణౌ
చేతః స్వర్గతరఙ్గిణీతటభువాం ఆసఙ్గం అఙ్గీకురు |
కో వా వీచిషు బుద్బుదేషు చ తడిల్లేఖాసు చ శ్రీషు చ
జ్వాలాగ్రేషు చ పన్నగేషు సరిద్వేగేషు చ చప్రత్యయః ‖ 364 ‖
చేతశ్చిన్తయ మా రమాం సకృదిమాం అస్థాయినీం ఆస్థయా
భూపాలభ్రుకుటీకుటీవిహరణవ్యాపారపణ్యాఙ్గనాం |
కన్థాకఞ్చుకినః ప్రవిశ్య భవనద్వారాణి వారాణసీరథ్యా
పఙ్క్తిషు పాణిపాత్రపతితాం భిక్షాం అపేక్షామహే ‖ 365 ‖
అగ్రే గీతం సరసకవయః పార్శ్వయోర్దాక్షిణాత్యాః
పశ్చాల్లీలావలయరణితం చామరగ్రాహిణీనాం |
యద్యస్త్యేవం కురు భవరసాస్వాదనే లమ్పటత్వం
నో చేచ్చేతః ప్రవిశ సహసా నిర్వికల్పే సమాధౌ ‖ 366 ‖
ప్రాప్తాః శ్రియః సకలకామదుధాస్తతః కిం
న్యస్తం పదం శిరసి విద్విషతాం తతః కిం |
సమ్పాదితాః ప్రణయినో విభవైస్తతః కిం
కల్పం స్థితాస్తనుభృతాం తనవస్తతః కిం ‖ 367 ‖
భక్తిర్భవే మరణజన్మభయం హృదిస్థం
స్నేహో న బన్ధుషు న మన్మథజా వికారాః |
సంసర్జ దోషరహితా విజయా వనాన్తా
వైరాగ్యం అస్తి కిం ఇతః పరమర్థనీయం ‖ 368 ‖
తస్మాదనన్తం అజరం పరమం వికాసి
తద్బ్రహ్మ చిన్తయ కిం ఏభిరసద్వికల్పైః |
యస్యానుషఙ్గిణ ఇమే భువనాధిపత్యభోగాదయః
కృపణలోకమతా భవన్తి ‖ 369 ‖
పాతాలం ఆవిశసి యాసి నభో విలఙ్ఘ్య
దిఙ్మణ్డలం భ్రమసి మానస చాపలేన |
భ్రాన్త్యాపి జాతు విమలం కథం ఆత్మనీనం
న బ్రహ్మ సంసరసి విర్వృతిమం ఏషి యేన ‖ 370 ‖
కిం వేదైః స్మృతిభిః పురాణపఠనైః శాస్త్రైర్మహావిస్తరైః
స్వర్గగ్రామకుటీనివాసఫలదైః కర్మక్రియావిభ్రమైః |
ముక్త్వైకం భవదుఃఖభారరచనావిధ్వంసకాలానలం
స్వాత్మానన్దపదప్రవేశకలనం శేసైర్వాణిగ్వృత్తిభిః ‖ 371 ‖
నాయం తే సమయో రహస్యం అధునా నిద్రాతి నాథో యది
స్థిత్వా ద్రక్ష్యతి కుప్యతి ప్రభురితి ద్వారేషు యేషాం వచః |
చేతస్తానపహాయ యాహి భవనం దేవస్య విశ్వేశితుర్
నిర్దౌవారికనిర్దయోక్త్య్^^అపరుషం నిఃసోఉమ్^^అశర్మప్రదం ‖ 3711 ‖
యతో మేరుః శ్రీమాన్నిపతతి యుగాన్తాగ్నివలితః
సముద్రాః శుష్యన్తి ప్రచురమకరగ్రాహనిలయాః |
ధరా గచ్ఛత్యన్తం ధరణిధరపాదైరపి ధృతా
శరీరే కా వార్తా కరికలభకర్ణాగ్రచపలే ‖ 372 ‖
గాత్రం సఙ్కుచితం గతిర్విగలితా భ్రష్టా చ దన్తావలిర్
దృష్టిర్నక్ష్యతి వర్ధతే వధిరతా వక్త్రం చ లాలాయతే |
వాక్యం నాద్రియతే చ బాన్ధవజనో భార్యా న శుశ్రూషతే
హా కష్టం పురుషస్య జీర్ణవయసః పుత్రోఽప్యమిత్రాయతే ‖ 373 ‖
వర్ణం సితం శిరసి వీక్ష్య శిరోరుహాణాం
స్థానం జరాపరిభవస్య తదా పుమాంసం |
ఆరోపితాంస్థిశతకం పరిహృత్య యాన్తి
చణ్డాలకూపం ఇవ దూరతరం తరుణ్యః ‖ 374 ‖
యావత్స్వస్థం ఇదం శరీరం అరుజం యావచ్చ దూరే జరా
యావచ్చేన్ద్రియశక్తిరప్రతిహతా యావత్క్షయో నాయుషః |
ఆత్మశ్రేయసి తావదేవ విదుషా కార్యః ప్రయత్నో మహాన్
సన్దీప్తే భవనే తు కూపఖననం ప్రత్యుద్యమః కీదృశః ‖ 375 ‖
తపస్యన్తః సన్తః కిం అధినివసామః సురనదీం
గుణోదారాన్దారానుత పరిచరామః సవినయం |
పిబామః శాస్త్రౌఘానుతవివిధకావ్యామృతరసాన్
న విద్మః కిం కుర్మః కతిపయనిమేషాయుషి జనే ‖ 376 ‖
దురారాధ్యాశ్చామీ తురగచలచిత్తాః క్షితిభుజో
వయం తు స్థూలేచ్ఛాః సుమహతి ఫలే బద్ధమనసః |
జరా దేహం మృత్యుర్హరతి దయితం జీవితం ఇదం
సఖే నాన్యచ్ఛ్రేయో జగతి విదుషేఽన్యత్ర తపసః ‖ 377 ‖
మానే మ్లాయిని ఖణ్డితే చ వసుని వ్యర్థే ప్రయాతేఽర్థిని
క్షీణే బన్ధుజనే గతే పరిజనే నష్టే శనైర్యౌవనే |
యుక్తం కేవలం ఏతదేవ సుధియాం యజ్జహ్నుకన్యాపయఃపూతాగ్రావ
గిరీన్ద్రకన్దరతటీకుఞ్జే నివాసః క్వచిథ్ ‖ 378 ‖
రమ్యాశ్చన్ద్రమరీచయస్తృణవతీ రమ్యా వనాన్తస్థలీ
రమ్యం సాధుసమాగమాగతసుఖం కావ్యేషు రమ్యాః కథాః |
కోపోపాహితబాష్పబిన్దుతరలం రమ్యం ప్రియాయా ముఖం
సర్వం రమ్యం అనిత్యతాం ఉపగతే చిత్తే న కిఞ్చిత్పునః ‖ 379 ‖
రమ్యం హర్మ్యతలం న కిం వసతయే శ్రవ్యం న గేయాదికం
కిం వా ప్రాణసమాసమాగమసుఖం నైవాధికప్రీతయే |
కిన్తు భ్రాన్తపతఙ్గక్షపవనవ్యాలోలదీపాఙ్కురచ్ఛాయా
చఞ్చలం ఆకలయ్య సకలం సన్తో వనాన్తం గతాః ‖ 380 ‖
ఆ సంసారాత్త్రిభువనం ఇదం చిన్వతాం తాత్తాదృఙ్నైవాస్మాకం
నయనపదవీం శ్రోత్రమార్గం గతో వా |
యోఽయం ధత్తే విషయకరిణో గాఢగూఢాభిమానక్షీవస్యాన్తః
కరణకరిణః సంయమాలానలీలాం ‖ 381 ‖
యదేతత్స్వచ్ఛన్దం విహరణం అకార్పణ్యం అశనం
సహార్యైః సంవాసః శ్రుతం ఉపశమైకవ్రతఫలం |
మనో మన్దస్పన్దం బహిరపి చిరస్యాపి విమృశన్న
జానే కస్యైషా పరిణతిరుదారస్య తపసః ‖ 382 ‖
జీర్ణా ఏవ మనోరథాశ్చ హృదయే యాతం చ తద్యౌవనం
హన్తాఙ్గేషు గుణాశ్బన్ధ్యఫలతాం యాతా గుణజ్ఞైర్వినా |
కిం యుక్తం సహసాభ్యుపైతి బలవాన్కాలః కృతాన్తోఽక్షమీ
హా జ్ఞాతం మదనాన్తకాఙ్ఘ్రియుగలం ముక్త్వాస్తి నాన్యో గతిః ‖ 383 ‖
మహేశ్వరే వా జగతాం అధీశ్వరే
జనార్దనే వా జగద్^^అన్తరాత్మని |
న వస్తుభేదప్రతిపత్తిరస్తి మే
తథాపి భక్తిస్తరుణేన్దుశేఖరే ‖ 384 ‖
స్ఫురత్స్ఫారజ్యోత్స్నాధవలితతలే క్వాపి పులినే
సుఖాసీనాః శాన్తధ్వన్తిసు రజనీషు ద్యుసరితః |
భవాభోగోద్విగ్నాః శివ శివ శివేత్యుచ్చవచసః
కదా యాస్యామోఽతర్గతబహులబాష్పాకులదశాం ‖ 385 ‖
మహాదేవో దేవః సరిదపి చ సైషా సురసరిద్గుహా
ఏవాగారం వసనం అపి తా ఏవ హరితః |
సుహృదా కాలోఽయం వ్రతం ఇదం అదైన్యవ్రతం ఇదం
కియద్వా వక్ష్యామో వటవిటప ఏవాస్తు దయితా ‖ 3 ‖
వితీర్ణే సర్వస్వే తరుణకరుణాపూర్ణహృదయాః
స్మరన్తః సంసారే విగుణపరిణామాం విధిగతిం |
వయం పుణ్యారణ్యే పరిణతశరచ్చన్ద్రకిరణాస్
త్రియామా నేస్యామో హరచరణచిన్తైకశరణాః ‖ 386 ‖
కదా వారాణస్యాం అమరతటినీరోధసి వసన్
వసానః కౌపీనం శిరసి నిదధానోఽఞ్జలిపుటం |
అయే గౌరీనాథ త్రిపురహర శమ్భో త్రినయన
ప్రసీదేత్యాక్రోశన్నిమిషం ఇవ నేష్యామి దివసాన్ ‖ 387 ‖
ఉద్యానేషు విచిత్రభోజనవిధిస్తీవ్రాతితీవ్రం తపః
కౌపీనావరణం సువస్త్రం అమితం భిక్షాటనం మణ్డనం |
ఆసన్నం మరణం చ మఙ్గలసమం యస్యాం సముత్పద్యతే
తాం కాశీం పరిహృత్య హన్త విబుధైరన్యత్ర కిం స్థీయతే ‖ 3 ‖
స్నాత్వా గాఙ్గైః పయోభిః శుచికుసుమఫలైరర్చయిత్వా విభో త్వా
ధ్యేయే ధ్యానం నివేశ్య క్షితిధరకుహరగ్రావపర్యఙ్కమూలే |
ఆత్మారామః ఫలాశీ గురువచనరతస్త్వత్ప్రసాదాత్స్మరారే
దుఃఖం మోక్ష్యే కదాహం సమకరచరణే పుంసి సేవాసముత్థం ‖ 388 ‖
ఏకాకీ నిఃస్పృహః శాన్తః పాణిపాత్రో దిగమ్బరః |
కదా శమ్భో భవిష్యామి కర్మనిర్మూలనక్షమః ‖ 389 ‖
పాణిం పాత్రయతాం నిసర్గశుచినా భైక్షేణ సన్తుష్యతాం
యత్ర క్వాపి నిషీదతాం బహుతృణం విశ్వం ముహుః పశ్యతాం |
అత్యాగేఽపి తనోరఖణ్డపరమానన్దావబోధస్పృశా
మధ్వా కోఽపి శివప్రసాదసులభః సమ్పత్స్యతే యోగినాం ‖ 390 ‖
కౌపీనం శతఖణ్డజర్జరతరం కన్థా పునస్తాదృశీ
నైశ్చిన్త్యం నిరపేక్షభైక్ష్యం అశనం నిద్రా శ్మశానే వనే |
స్వాతన్త్ర్యేణ నిరఙ్కుశం విహరణం స్వాన్తం ప్రశాన్తం సదా
స్థైర్యం యోగమహోత్సవేఽపి చ యది త్రైలోక్యరాజ్యేన కిం ‖ 391 ‖
బ్రహ్మాణ్డం మణ్డలీమాత్రం కిం లోభాయ మనస్వినః |
శఫరీస్ఫుర్తేనాబ్ధిః క్షుబ్ధో న ఖలు జాయతే ‖ 392 ‖
మాతర్లక్ష్మి భజస్వ కఞ్చిదపరం మత్కాఙ్క్షిణీ మా స్మ భూర్
భోగేషు స్పృహయాలవస్తవ వశే కా నిఃస్పృహాణాం అసి |
సద్యః స్యూతపలాశపత్రపుటికాపాత్రైః పవిత్రీకృతైర్
భిక్షావస్తుభిరేవ సమ్ప్రతి వయం వృత్తిం సమీహామహే ‖ 393 ‖
మహాశయ్యా పృథ్వీ విపులం ఉపధానం భుజలతాం
వితానం చాకాశం వ్యజనం అనుకూలోఽయం అనిలః |
శరచ్చన్ద్రో దీపో విరతివనితాసఙ్గముదితః
సుఖీ శాన్తః శేతే మునిరతనుభూతిర్నృప ఇవ ‖ 394 ‖
భిక్షాసీ జనమధ్యసఙ్గరహితః స్వాయత్తచేష్టః సదా
హానాదానవిరక్తమార్గనిరతః కశ్చిత్తపస్వీ స్థితః |
రథ్యాకీర్ణవిశీర్ణజీర్ణవసనః సమ్ప్రాప్తకన్థాసనో
నిర్మానో నిరహఙ్కృతిః శమసుఖాభోగైకబద్ధస్పృహః ‖ 395 ‖
చణ్డాలః కిం అయం ద్విజాతిరథవా శూద్రోఽథ కిం తాపసః
కిం వా తత్త్వవివేకపేశలమతిర్యోగీశ్వరః కోఽపి కిం |
ఇత్యుత్పన్నవికల్పజల్పముఖరైరాభాష్యమాణా జనైర్
న క్రుద్ధాః పథి నైవ తుష్టమనసో యాన్తి స్వయం యోగినః ‖ 396 ‖
హింసాశూన్యం అయత్నలభ్యం అశనం ధాత్రా మరుత్కల్పితం
వ్యాలానం పశవస్తృణాఙ్కురభుజస్తుష్టాః స్థలీశాయినః |
సంసారార్ణవలఙ్ఘనక్షమధియాం వృత్తిః కృతా సా నృణాం
తాం అన్వేషయతాం ప్రయాన్తి సతతం సర్వం సమాప్తిం గుణాః ‖ 397 ‖
గఙ్గాతీరే హిమగిరిశిలాబద్ధపద్మాసనస్య
బ్రహ్మధ్యానాభ్యసనవిధినా యోగనిద్రాం గతస్య |
కిం తైర్భావ్యం మమ సుదివసైర్యత్ర తే నిర్విశఙ్కాః
కణ్డూయన్తే జరఠహరిణాః స్వాఙ్గం అఙ్గే మదీయే ‖ 398 ‖
జీర్ణాః కన్థా తతః కిం సితం అమలపటం పట్టసూత్రం తతః కిం
ఏకా భార్యా తతః కిం హయకరిసుగణైరావృతో వా తతః కిం |
భక్తం భుక్తం తతః కిం కదశనం అథవా వాసరాన్తే తతః కిం
వ్యక్తజ్యోతిర్న వాన్తర్మథితభవభయం వైభవం వా తతః కిం ‖ 3 ‖
పాణిః పాత్రం పవిత్రం భ్రమణపరిగతం భైక్ష్యం అక్షయ్యం అన్నం
విస్తీర్ణం వస్త్రం ఆశాదశకం అచపలం తల్పం అస్వల్పం ఉర్వీం |
యేషాం నిఃసఙ్గతాఙ్గీకరణపరిణతస్వాన్తసన్తోషిణస్తే
ధన్యాః సంన్యస్తదైన్యవ్యతికరనికరాః కర్మ నిర్మూలయన్తి ‖ 399 ‖
త్రైలోక్యాధిపతిత్వం ఏవ విరసం యస్మిన్మహాశాసనే
తల్లబ్ధ్వాసనవస్త్రమానఘటనే భోగే రతిం మా కృథాః |
భోగః కోఽపి స ఏక ఏవ పరమో నిత్యోదితా జృమ్భనే
యత్స్వాదాద్విరసా భవన్తి విసయాస్త్రైలోక్యరాజ్యాదయః ‖ 3991 ‖
మాతర్మేదిని తాత మారుతి సఖే తేజః సుబన్ధో జల
భ్రాతర్వ్యోఉమ్^^అ నిబద్ధ ఏష భవతాం అన్త్యః ప్రణామాఞ్జలిః |
యుష్మత్సఙ్గవశోపజాతసుకృతస్ఫారస్ఫురన్నిర్మలజ్ఞానాపాస్త
సమస్తమోహమహిమా లీనే పరబ్రహ్మణి ‖ 3100 ‖
శయ్యా శైలశిలాగృహం గిరిగుహా వస్త్రం తరుణాం త్వచః
సారఙ్గాః సుహృదో నను క్షితిరుహాం వృత్తిః ఫలైః కోఉమ్^^అలైః |
యేసాం నిర్ఝరం అమ్బుపానం ఉచితం రత్యై తు విద్యాఙ్గనా
మన్యే తే పరమేశ్వరాః శిరసి యరి బద్ధో న సేవాఞ్జలిః ‖ 31001 ‖
ధైర్యం యస్య పితా క్షమా చ జననీ శాన్తిశ్చిరం గేహినీ
సత్యం మిత్రం ఇదం దయా చ భగినీ భ్రాతా మనఃసంయమః |
శయ్యా భూమితలం దిశోఽపి వసనం జ్ఞానామృతం భోజనం
హ్యేతే యస్య కుటుమ్బినో వద సఖే కస్మాద్భయం యోగినః ‖ 31002 ‖
అహో వా హారే వా బలవతి రిపౌ వా సుహృది వా
మణౌ వా లోష్ఠే వా కుసుమశయనే వా దృషది వా |
తృణే వా స్త్రైణే వా మమ సమదృశో యాన్తి దివసాః
క్వచిత్పుణ్యారణ్యే శివ శివ శివేతి ప్రలపతః ‖ 31003 ‖