અધ્યાય 1
વલ્લી 3

ઋતં પિબંતૌ સુકૃતસ્ય લોકે ગુહાં પ્રવિષ્ટૌ પરમે પરાર્ધે।
છાયાતપૌ બ્રહ્મવિદો વદંતિ પંચાગ્નયો યે ચ ત્રિણાચિકેતાઃ ॥1॥

યઃ સેતુરીજાનાનામક્ષરં બ્રહ્મ યત્પરમ્‌।
અભયં તિતીર્​ષતાં પારં નાચિકેતં શકેમહિ ॥2॥

આત્માનં રથિનં-વિઁદ્ધિ શરીરં રથમેવ તુ।
બુદ્ધિં તુ સારથિં-વિઁદ્ધિ મનઃ પ્રગ્રહમેવ ચ ॥3॥

ઇંદ્રિયાણિ હયાનાહુર્વિષયાંસ્તેષુ ગોચરાન્‌।
આત્મેંદ્રિયમનોયુક્તં ભોક્તેત્યાહુર્મનીષિણઃ ॥4॥

યસ્ત્વવિજ્ઞાનવાન્ભવત્યયુક્તેન મનસા સદા
તસ્યેંદ્રિયાણ્યવશ્યાનિ દુષ્ટાશ્વા ઇવ સારથેઃ ॥5॥

યસ્તુ વિજ્ઞાનવાન્ભવતિ યુક્તેન મનસા સદા
તસ્યેંદ્રિયાણિ વશ્યાનિ સદશ્વા ઇવ સારથેઃ ॥6॥

યસ્ત્વવિજ્ઞાનવાન્ભવત્યમનસ્કઃ સદાઽશુચિઃ।
ન સ તત્પદમાપ્નોતિ સંસારં ચાધિગચ્છતિ ॥7॥

યસ્તુ વિજ્ઞાનવાન્ભવતિ સમનસ્કઃ સદા શુચિઃ।
સ તુ તત્પદમાપ્નોતિ યસ્માદ્ ભૂયો ન જાયતે ॥8॥

વિજ્ઞાનસારથિર્યસ્તુ મનઃ પ્રગ્રહવાન્નરઃ।
સોઽધ્વનઃ પારમાપ્નોતિ તદ્વિષ્ણોઃ પરમં પદમ્‌ ॥9॥

ઇંદ્રિયેભ્યઃ પરા હ્યર્થા અર્થેભ્યશ્ચ પરં મનઃ।
મનસસ્તુ પરા બુદ્ધિર્બુદ્ધેરાત્મા મહાન્પરઃ ॥10॥

મહતઃ પરમવ્યક્તમવ્યક્તાત્પુરુષઃ પરઃ।
પુરુષાન્ન પરં કિંચિત્સા કાષ્ઠા સા પરા ગતિઃ ॥11॥

એષ સર્વેષુ ભૂતેષુ ગૂઢોઽઽત્મા ન પ્રકાશતે।
દૃશ્યતે ત્વગ્ર્યયા બુદ્ધ્યા સૂક્ષ્મયા સૂક્ષ્મદર્​શિભિઃ ॥12॥

યચ્છેદ્વાઙ્મનસી પ્રાજ્ઞસ્તદ્યચ્છેજ્જ્ઞાન આત્મનિ।
જ્ઞાનમાત્મનિ મહતિ નિયચ્છેત્તદ્યચ્છેચ્છાંત આત્મનિ ॥13॥

ઉત્તિષ્ઠત જાગ્રત પ્રાપ્ય વરાન્નિબોધત।
ક્ષુરસ્ય ધારા નિશિતા દુરત્યયા દુર્ગં પથસ્તત્કવયો વદંતિ ॥14॥

અશબ્દમસ્પર્​શમરૂપમવ્યયં તથાઽરસં નિત્યમગંધવચ્ચ યત્‌।
અનાદ્યનંતં મહતઃ પરં ધ્રુવં નિચાય્ય તન્મૃત્યુમુખાત્‌ પ્રમુચ્યતે ॥15॥

નાચિકેતમુપાખ્યાનં મૃત્યુપ્રોક્તં સનાતનમ્‌।
ઉક્ત્વા શ્રુત્વા ચ મેધાવી બ્રહ્મલોકે મહીયતે ॥16॥

ય ઇમં પરમં ગુહ્યં શ્રાવયેદ્‌ બ્રહ્મસંસદિ।
પ્રયતઃ શ્રાદ્ધકાલે વા તદાનંત્યાય કલ્પતે।
તદાનંત્યાય કલ્પત ઇતિ ॥17॥