અધ્યાય 1
વલ્લી 1

ઓં ઉશન્‌ હ વૈ વાજશ્રવસઃ સર્વવેદસં દદૌ।
તસ્ય હ નચિકેતા નામ પુત્ર આસ ॥ ॥1॥

તં હ કુમારં સંતં દક્ષિણાસુ નીયમાનાસુ શ્રદ્ધાઽઽવિવેશ। સોઽમન્યત ॥ ॥2॥

પીતોદકા જગ્ધતૃણા દુગ્ધદોહા નિરિંદ્રિયાઃ।
અનંદા નામ તે લોકાસ્તાન્સ ગચ્છતિ તા દદત્‌ ॥ ॥3॥

સ હોવાચ પિતરં તત કસ્મૈ માં દાસ્યસીતિ।
દ્વિતીયં તૃતીયં તં હોવાચ મૃત્યવે ત્વા દદામીતિ ॥ ॥4॥

બહૂનામેમિ પ્રથમો બહૂનામેમિ મધ્યમઃ।
કિં સ્વિદ્યમસ્ય કર્તવ્યં-યઁન્મયાદ્ય કરિષ્યતિ ॥ ॥5॥

અનુપશ્ય યથા પૂર્વે પ્રતિપશ્ય તથાઽપરે।
સસ્યમિવ મર્ત્યઃ પચ્યતે સસ્યમિવાજાયતે પુનઃ ॥ ॥6॥

વૈશ્વાનરઃ પ્રવિશત્યતિથિર્બ્રાહ્મણો ગૃહાન્‌।
તસ્યૈતાં શાંતિં કુર્વંતિ હર વૈવસ્વતોદકમ્‌ ॥ ॥7॥

આશાપ્રતીક્ષે સંગતં સૂનૃતાં ચેષ્ટાપૂર્વે પુત્રપશૂંશ્ચ સર્વાન્‌।
એતદ્‌ વૃંક્તે પુરુષસ્યાલ્પમેધસો યસ્યાનશ્નન્વસતિ બ્રાહ્મણો ગૃહે ॥ ॥8॥

તિસ્રો રાત્રીર્યદવાત્સીર્ગૃહે મેઽનશ્નન્બ્રહ્મન્નતિથિર્નમસ્યઃ।
નમસ્તેઽસ્તુ બ્રહ્મન્સ્વસ્તિ મેઽસ્તુ તસ્માત્પ્રતિ ત્રીન્વરાન્વૃણીષ્વ ॥ ॥9॥

શાંતસંકલ્પઃ સુમના યથા સ્યાદ્વીતમન્યુર્ગૌતમો માભિ મૃત્યો।
ત્વત્પ્રસૃષ્ટં માભિવદેત્પ્રતીત એતત્ત્રયાણાં પ્રથમં-વઁરં-વૃઁણે ॥ ॥10॥

યથા પુરસ્તાદ્‌ ભવિતા પ્રતીત ઔદ્દાલકિરારુણિર્મત્પ્રસૃષ્ટઃ।
સુખં રાત્રીઃ શયિતા વીતમન્યુસ્ત્વાં દદૃશિવાન્મૃત્યુમુખાત્પ્રમુક્તમ્‌ ॥ ॥11॥

સ્વર્ગે લોકે ન ભયં કિંચનાસ્તિ ન તત્ર ત્વં ન જરયા બિભેતિ।
ઉભે તીર્ત્વાઽશનાયાપિપાસે શોકાતિગો મોદતે સ્વર્ગલોકે ॥ ॥12॥

સ ત્વમગ્નિં સ્વર્ગ્યમધ્યેષિ મૃત્યો પ્રબ્રૂહિ ત્વં શ્રદ્દધાનાય મહ્યમ્‌।
સ્વર્ગલોકા અમૃતત્વં ભજંત એતદ્‌ દ્વિતીયેન વૃણે વરેણ ॥ ॥13॥

પ્ર તે બ્રવીમિ તદુ મે નિબોધ સ્વર્ગ્યમગ્નિં નચિકેતઃ પ્રજાનન્‌।
અનંતલોકાપ્તિમથો પ્રતિષ્ઠાં-વિઁદ્ધિ ત્વમેતં નિહિતં ગુહાયામ્‌ ॥ ॥14॥

લોકાદિમગ્નિં તમુવાચ તસ્મૈ યા ઇષ્ટકા યાવતીર્વા યથા વા।
સ ચાપિ તત્પ્રત્યવદદ્યથોક્તમથાસ્ય મૃત્યુઃ પુનરેવાહ તુષ્ટઃ ॥ ॥15॥

તમબ્રવીત્પ્રીયમાણો મહાત્મા વરં તવેહાદ્ય દદામિ ભૂયઃ।
તવૈવ નામ્ના ભવિતાઽયમગ્નિઃ સૃંકાં ચેમામનેકરૂપાં ગૃહાણ ॥ ॥16॥

ત્રિણાચિકેતસ્ત્રિભિરેત્ય સંધિં ત્રિકર્મકૃત્તરતિ જન્મમૃત્યૂ।
બ્રહ્મજજ્ઞં દેવમીડ્યં-વિઁદિત્વા નિચાય્યેમાં શાંતિમત્યંતમેતિ ॥ ॥17॥

ત્રિણાચિકેતસ્ત્રયમેતદ્વિદિત્વા ય એવં-વિઁદ્વાંશ્ચિનુતે નાચિકેતમ્‌।
સ મૃત્યુપાશાન્પુરતઃ પ્રણોદ્ય શોકાતિગો મોદતે સ્વર્ગલોકે ॥ ॥18॥

એષ તેઽગ્નિર્નચિકેતઃ સ્વર્ગ્યો યમવૃણીથા દ્વિતીયેન વરેણ।
એતમગ્નિં તવૈવ પ્રવક્શ્યંતિ જનાસસ્તૃતીયં-વઁરં નચિકેતો વૃણીષ્વ ॥ ॥19॥

યેયં પ્રેતે વિચિકિત્સા મનુષ્યેઽસ્તીત્યેકે નાયમસ્તીતિ ચૈકે।
એતદ્વિદ્યામનુશિષ્ટસ્ત્વયાઽહં-વઁરાણામેષ વરસ્તૃતીયઃ ॥ ॥20॥

દેવૈરત્રાપિ વિચિકિત્સિતં પુરા ન હિ સુવિજ્ઞેયમણુરેષ ધર્મઃ।
અન્યં-વઁરં નચિકેતો વૃણીષ્વ મા મોપરોત્સીરતિ મા સૃજૈનમ્‌ ॥ ॥21॥

દેવૈરત્રાપિ વિચિકિત્સિતં કિલ ત્વં ચ મૃત્યો યન્ન સુજ્ઞેયમાત્થ।
વક્તા ચાસ્ય ત્વાદૃગન્યો ન લભ્યો નાન્યો વરસ્તુલ્ય એતસ્ય કશ્ચિત્‌ ॥ ॥22॥

શતાયુષઃ પુત્રપૌત્રાન્વૃણીષ્વ બહૂન્પશૂન્હસ્તિહિરણ્યમશ્વાન્‌।
ભૂમેર્મહદાયતનં-વૃઁણીષ્વ સ્વયં ચ જીવ શરદો યાવદિચ્છસિ ॥ ॥23॥

એતત્તુલ્યં-યઁદિ મન્યસે વરં-વૃઁણીષ્વ વિત્તં ચિરજીવિકાં ચ।
મહાભૂમૌ નચિકેતસ્ત્વમેધિ કામાનાં ત્વાં કામભાજં કરોમિ ॥ ॥24॥

યે યે કામા દુર્લભા મર્ત્યલોકે સર્વાન્કામાંશ્છંદતઃ પ્રાર્થયસ્વ।
ઇમા રામાઃ સરથાઃ સતૂર્યા ન હીદૃશા લંભનીયા મનુષ્યૈઃ।
આભિર્મત્પ્રત્તાભિઃ પરિચારયસ્વ નચિકેતો મરણં માઽનુપ્રાક્શીઃ ॥ ॥25॥

શ્વોભાવા મર્ત્યસ્ય યદંતકૈતત્સર્વેંદ્રિયાણાં જરયંતિ તેજઃ।
અપિ સર્વં જીવિતમલ્પમેવ તવૈવ વાહાસ્તવ નૃત્યગીતે ॥ ॥26॥

ન વિત્તેન તર્પણીયો મનુષ્યો લપ્સ્યામહે વિત્તમદ્રાક્શ્મ ચેત્ત્વા।
જીવિષ્યામો યાવદીશિષ્યસિ ત્વં-વઁરસ્તુ મે વરણીયઃ સ એવ ॥ ॥27॥

અજીર્યતામમૃતાનામુપેત્ય જીર્યન્મર્ત્યઃ ક્વધઃસ્થઃ પ્રજાનન્‌।
અભિધ્યાયન્વર્ણરતિપ્રમોદાનતિદીર્ઘે જીવિતે કો રમેત ॥ ॥28॥

યસ્મિન્નિદં-વિઁચિકિત્સંતિ મૃત્યો યત્સાંપરાયે મહતિ બ્રૂહિ નસ્તત્‌।
યોઽયં-વઁરો ગૂઢમનુપ્રવિષ્ટો નાન્યં તસ્માન્નચિકેતા વૃણીતે ॥ ॥29॥