અધ્યાય 1
વલ્લી 1

ઓં ઉશન્‌ હ વૈ વાજશ્રવસઃ સર્વવેદસં દદૌ।
તસ્ય હ નચિકેતા નામ પુત્ર આસ ॥1॥

તં હ કુમારં સંતં દક્ષિણાસુ નીયમાનાસુ શ્રદ્ધાઽઽવિવેશ। સોઽમન્યત ॥2॥

પીતોદકા જગ્ધતૃણા દુગ્ધદોહા નિરિંદ્રિયાઃ।
અનંદા નામ તે લોકાસ્તાન્સ ગચ્છતિ તા દદત્‌ ॥3॥

સ હોવાચ પિતરં તત કસ્મૈ માં દાસ્યસીતિ।
દ્વિતીયં તૃતીયં તં હોવાચ મૃત્યવે ત્વા દદામીતિ ॥4॥

બહૂનામેમિ પ્રથમો બહૂનામેમિ મધ્યમઃ।
કિં સ્વિદ્યમસ્ય કર્તવ્યં-યઁન્મયાદ્ય કરિષ્યતિ ॥5॥

અનુપશ્ય યથા પૂર્વે પ્રતિપશ્ય તથાઽપરે।
સસ્યમિવ મર્ત્યઃ પચ્યતે સસ્યમિવાજાયતે પુનઃ ॥6॥

વૈશ્વાનરઃ પ્રવિશત્યતિથિર્બ્રાહ્મણો ગૃહાન્‌।
તસ્યૈતાં શાંતિં કુર્વંતિ હર વૈવસ્વતોદકમ્‌ ॥7॥

આશાપ્રતીક્ષે સંગતં સૂનૃતાં ચેષ્ટાપૂર્વે પુત્રપશૂંશ્ચ સર્વાન્‌।
એતદ્‌ વૃંક્તે પુરુષસ્યાલ્પમેધસો યસ્યાનશ્નન્વસતિ બ્રાહ્મણો ગૃહે ॥8॥

તિસ્રો રાત્રીર્યદવાત્સીર્ગૃહે મેઽનશ્નન્બ્રહ્મન્નતિથિર્નમસ્યઃ।
નમસ્તેઽસ્તુ બ્રહ્મન્સ્વસ્તિ મેઽસ્તુ તસ્માત્પ્રતિ ત્રીન્વરાન્વૃણીષ્વ ॥9॥

શાંતસંકલ્પઃ સુમના યથા સ્યાદ્વીતમન્યુર્ગૌતમો માભિ મૃત્યો।
ત્વત્પ્રસૃષ્ટં માભિવદેત્પ્રતીત એતત્ત્રયાણાં પ્રથમં-વઁરં-વૃઁણે ॥10॥

યથા પુરસ્તાદ્‌ ભવિતા પ્રતીત ઔદ્દાલકિરારુણિર્મત્પ્રસૃષ્ટઃ।
સુખં રાત્રીઃ શયિતા વીતમન્યુસ્ત્વાં દદૃશિવાન્મૃત્યુમુખાત્પ્રમુક્તમ્‌ ॥11॥

સ્વર્ગે લોકે ન ભયં કિંચનાસ્તિ ન તત્ર ત્વં ન જરયા બિભેતિ।
ઉભે તીર્ત્વાઽશનાયાપિપાસે શોકાતિગો મોદતે સ્વર્ગલોકે ॥12॥

સ ત્વમગ્નિં સ્વર્ગ્યમધ્યેષિ મૃત્યો પ્રબ્રૂહિ ત્વં શ્રદ્દધાનાય મહ્યમ્‌।
સ્વર્ગલોકા અમૃતત્વં ભજંત એતદ્‌ દ્વિતીયેન વૃણે વરેણ ॥13॥

પ્ર તે બ્રવીમિ તદુ મે નિબોધ સ્વર્ગ્યમગ્નિં નચિકેતઃ પ્રજાનન્‌।
અનંતલોકાપ્તિમથો પ્રતિષ્ઠાં-વિઁદ્ધિ ત્વમેતં નિહિતં ગુહાયામ્‌ ॥14॥

લોકાદિમગ્નિં તમુવાચ તસ્મૈ યા ઇષ્ટકા યાવતીર્વા યથા વા।
સ ચાપિ તત્પ્રત્યવદદ્યથોક્તમથાસ્ય મૃત્યુઃ પુનરેવાહ તુષ્ટઃ ॥15॥

તમબ્રવીત્પ્રીયમાણો મહાત્મા વરં તવેહાદ્ય દદામિ ભૂયઃ।
તવૈવ નામ્ના ભવિતાઽયમગ્નિઃ સૃંકાં ચેમામનેકરૂપાં ગૃહાણ ॥16॥

ત્રિણાચિકેતસ્ત્રિભિરેત્ય સંધિં ત્રિકર્મકૃત્તરતિ જન્મમૃત્યૂ।
બ્રહ્મજજ્ઞં દેવમીડ્યં-વિઁદિત્વા નિચાય્યેમાં શાંતિમત્યંતમેતિ ॥17॥

ત્રિણાચિકેતસ્ત્રયમેતદ્વિદિત્વા ય એવં-વિઁદ્વાંશ્ચિનુતે નાચિકેતમ્‌।
સ મૃત્યુપાશાન્પુરતઃ પ્રણોદ્ય શોકાતિગો મોદતે સ્વર્ગલોકે ॥18॥

એષ તેઽગ્નિર્નચિકેતઃ સ્વર્ગ્યો યમવૃણીથા દ્વિતીયેન વરેણ।
એતમગ્નિં તવૈવ પ્રવક્શ્યંતિ જનાસસ્તૃતીયં-વઁરં નચિકેતો વૃણીષ્વ ॥19॥

યેયં પ્રેતે વિચિકિત્સા મનુષ્યેઽસ્તીત્યેકે નાયમસ્તીતિ ચૈકે।
એતદ્વિદ્યામનુશિષ્ટસ્ત્વયાઽહં-વઁરાણામેષ વરસ્તૃતીયઃ ॥20॥

દેવૈરત્રાપિ વિચિકિત્સિતં પુરા ન હિ સુવિજ્ઞેયમણુરેષ ધર્મઃ।
અન્યં-વઁરં નચિકેતો વૃણીષ્વ મા મોપરોત્સીરતિ મા સૃજૈનમ્‌ ॥21॥

દેવૈરત્રાપિ વિચિકિત્સિતં કિલ ત્વં ચ મૃત્યો યન્ન સુજ્ઞેયમાત્થ।
વક્તા ચાસ્ય ત્વાદૃગન્યો ન લભ્યો નાન્યો વરસ્તુલ્ય એતસ્ય કશ્ચિત્‌ ॥22॥

શતાયુષઃ પુત્રપૌત્રાન્વૃણીષ્વ બહૂન્પશૂન્હસ્તિહિરણ્યમશ્વાન્‌।
ભૂમેર્મહદાયતનં-વૃઁણીષ્વ સ્વયં ચ જીવ શરદો યાવદિચ્છસિ ॥23॥

એતત્તુલ્યં-યઁદિ મન્યસે વરં-વૃઁણીષ્વ વિત્તં ચિરજીવિકાં ચ।
મહાભૂમૌ નચિકેતસ્ત્વમેધિ કામાનાં ત્વાં કામભાજં કરોમિ ॥24॥

યે યે કામા દુર્લભા મર્ત્યલોકે સર્વાન્કામાંશ્છંદતઃ પ્રાર્થયસ્વ।
ઇમા રામાઃ સરથાઃ સતૂર્યા ન હીદૃશા લંભનીયા મનુષ્યૈઃ।
આભિર્મત્પ્રત્તાભિઃ પરિચારયસ્વ નચિકેતો મરણં માઽનુપ્રાક્શીઃ ॥25॥

શ્વોભાવા મર્ત્યસ્ય યદંતકૈતત્સર્વેંદ્રિયાણાં જરયંતિ તેજઃ।
અપિ સર્વં જીવિતમલ્પમેવ તવૈવ વાહાસ્તવ નૃત્યગીતે ॥26॥

ન વિત્તેન તર્પણીયો મનુષ્યો લપ્સ્યામહે વિત્તમદ્રાક્શ્મ ચેત્ત્વા।
જીવિષ્યામો યાવદીશિષ્યસિ ત્વં-વઁરસ્તુ મે વરણીયઃ સ એવ ॥27॥

અજીર્યતામમૃતાનામુપેત્ય જીર્યન્મર્ત્યઃ ક્વધઃસ્થઃ પ્રજાનન્‌।
અભિધ્યાયન્વર્ણરતિપ્રમોદાનતિદીર્ઘે જીવિતે કો રમેત ॥28॥

યસ્મિન્નિદં-વિઁચિકિત્સંતિ મૃત્યો યત્સાંપરાયે મહતિ બ્રૂહિ નસ્તત્‌।
યોઽયં-વઁરો ગૂઢમનુપ્રવિષ્ટો નાન્યં તસ્માન્નચિકેતા વૃણીતે ॥29॥